تزیینات مسجد
تزیینات مسجد
مسجد عبادتگاهی است که خانه خدا است. فضا و عناصر آن باید صفات خدا را بر مبنای احدیت و صفات جلالیه و جمالیه و عدل منعکس سازند و اشکال و فرم ها این معانی را القاء کرده و در ربط با این معناها قرار گرفته و جنبه قوسی پیدا کنند.
بورکهات می گوید که هنر اسلامی به ویژه در آنجا که با مکان های عبادت حضرت حق مربوط می شود فضائی را می آفریند که در آن عبادت حق آن چنان که شایسته است انجام پذیرد. فضائی که بر رحمت فرشتگان گشوده و در مقابل وسوسه های تاریک شیطانی بسته است.
معماران مسلمان
معماران مسلمان در جهت شفاف سازی مساجد و سیر ماده به روح از گچ بری، گل بری، کاشیکاری ایجاد نقش بر آجر، خوشنویسی و ایجاد روزنه در سطح و بازی با نور استفاده می کردند.
در مسجد شیخ لطف الله اصفهان نمونه های عالی کاشیکاری شامل معرق و معقلی و استفاده از خط ثلث در کتیبه های دور محراب و گنبد و بازی با نور زیر گنبد به عنوان یک نمونه عالی قابل بررسی می باشند.
ساخت گنبد نقره ای
فضاهای جانبی:
الف) مقصوره:
فضائی محصور در گنبدخانه یا شبستان اصلی که به منظور ایجاد امنیت برای امام و اشخاص سرشناس در مسجد ساخته می شده است. ب) طنبی(شبستان جانبی): سرپوشیده های کشیده که بیشتر یک دهانه بزرگ در میان و چند ایوانچه یک یا دو اشکوبه یا کمرپوش در دو سو داشته و جای شایسته ای برای برگزاری نماز بوده است.
ج) پیشخان(جلوخان):
در بیرون مسجد و در پیش گاه آن قرار داشته و بیشتر ساختمان های وابسته مسجد نیز به آن می پیوسته است. گاهی در پیش درگاه مسجد آب نما نیز ساخته می شده است. (مسجد جامع ورامین)
د) سرداب (شبستان زیرزمینی):
که در بعضی مواقع از سال برای برگزاری نماز از آن ها استفاده می شده است.
ه) مهتابی: فضای بدون سقفی است که بالاتر از سطح حیاط و یا در پشت بام قرار می گیرد. این فضا معمولاً از سه طرف بسته و از جهت چهارم به فضای باز مشرف است» (تصاویر رو به رو مربوط به مسجد سید اصفهان می باشد که در زمان قاجار بین سال های 1370 تا 1349 هجری قمری ساخته شده است.)
برف انداز:
فضائی باز در میان یا اطراف مسجد و محل پائین ریختن برف پشت بام ها بوده است.
ز) منبر:
وجود منبر در مساجد جامع به عنوان جایگاه ایراد خطابه ضروری بود تا آن اندازه که برای مسلمانان نشانه ای بود از حومت الهی و فرم آن به یکی از نخستین شکل های نماد اسلام انجامید که سازندگان آن تمام وقت خود را در ساخت اشکال زیبا و سنتی آن به خرج می دادند.
ح) پادیاو:
در ایران زمین از دیرین روزگار در پیش نیایشگاه (و بیرون از آن) جائی برای شست و شو فراهم می کردند که نیایشگر و نمازگزار پیش از آنکه به نیایشگاه درآید پلیدی ها را از خود بزداید و با شستن اندان و سر و تن و پوشیدن جامعه پاکیزه و بستن پنام آماده نیایش شود.
در میان دین های آسمانی و آئین های یکتاپرستی دین راستین خدا (اسلام) بیش از همه و همه جا برپاکیزگی پای فشرده است و بگروندگان اندرز داده است که همیشه خود را پاکیزه نگهدارند. بزرگان دین و همکیشان درست باور، از آنگاه که از خواب کوتاه خود بر می خاستند تادیرگاه شب که دمی چند چشم گرم می کردند یکدم این فرمان بزرگ پروردگار را آسان نمی گرفتند.
نمازگزار یا کسی که می خواسته بدرون مسجد پای گذارد می بایست پاک باشد و مردم دیندار تا بدانجا بدین آئین پای بند بوده اند که هیچ ساختمانی را به مسجد نمی چسباندند. پیرامون مسجد همیشه گذر و بازار و کوچه سرپوشیده (ساباط) بود تا آلوده ای نتواند در کنار آن درنگ کند. ابتدا آبریزگاه ها در بیرون مساجد و یا در میان سرا و یا در گودال باغچه ها ساخته می شدند و محتسب از آن نگهداری می کرد که جز نمازگزاران در پنج گاه نماز کسی از آن ها استفاده نکند. بعد از آن که هشتی و دالان و راهر به مسجد افزوده گشت و گذر آزاد و یک راست بدرون آن بسته شد.
“اندام های وابسته”
“اندام های وابسته” را در آن طرف راهرو که به مسجد نمی پیوست و حوضخانه وضوخانه را (بیشتر دوگانه و دور از هم و یکی مردانه و دیگر زنانه بود) در پایام راهرو و آبریزها را (باز هم جدا و در واشدگاهی که به وضوخانه راه داشت) جای می دادند. نمونه بارز این آبریزها در مسجد جامع قزوین و اصفهان و سمنان دیده می شود.
